Een toekomstbestendige dienstverlening met behulp van algoritmes

De SVB vindt het belangrijk dat burgers krijgen waar ze recht op hebben. Algoritmes helpen ons daarbij. Bijvoorbeeld bij het berekenen van de hoogte van een uitkering of om achteraf te controleren of een uitkering juist is toegekend. Rolf Leijdekker, Corporate Informatiemanager Data, en John van Nes, projectleider Expertgroep Algoritmes en AI, vertellen meer over hoe algoritmes bijdragen aan een toekomstbestendige dienstverlening. 

Algoritmebeleid SVB

De afgelopen drie jaar heeft de SVB gewerkt aan de totstandkoming van een algoritmebeleid. De SVB is een voorloper op het gebied van de ontwikkeling van een transparant algoritmebeleid en –register. Op de website van de SVB is te lezen hoe deze algoritmes worden ingezet. Hierbij volgt de SVB zoveel mogelijk al de Europese wetgeving: de EU AI Act. Het algoritmebeleid van de SVB onderkent drie lijnen: conventioneel programmeren, regel gebaseerde kennissystemen en AI (machine learning).  

Algoritmes in de eerste lijn, de conventionele programmering, zijn algoritmes die de SVB al tientallen jaren gebruikt in haar kernsystemen. Bijvoorbeeld voor het berekenen van de hoogte van een AOW-uitkering of kinderbijslag.  

Algoritmes in de tweede lijn zijn regel gebaseerde kennissystemen, zoals bijvoorbeeld de tools die de SVB gebruikt in de uitvoering. Deze regels zijn veelal centraal vastgelegd zodat andere partijen die dezelfde regels gebruiken als de SVB, zoals ketenpartners, bij deze regels kunnen. De regels die zijn vastgelegd in combinatie met het systeem dat deze regels gebruikt, wordt het algoritme genoemd. ,,Andere partijen kunnen dus niet bij onze data, maar alleen bij de algoritmes - de regels voor het bepalen van de grondslag'', aldus Van Nes. ,,Bijvoorbeeld: De Belastingdienst bepaalt de grondslag voor recht op kindgebonden budget. Maar het recht op kindgebonden budget kan pas worden vastgesteld nadat er recht op kinderbijslag is vastgesteld door SVB. Dus dan is het wel handig dat beide organisaties op dezelfde manier de wetgeving interpreteren. Dit bevordert ook de samenwerking tussen ketenpartners.'' 

De derde lijn omvat kunstmatige intelligentie (AI), waaronder generatieve AI. Dit is een vorm van AI die automatisch nieuwe content kan creëren op basis van de gegevens waarmee het wordt getraind, zoals ChatGPT of Copilot. ,,Op dit moment is de SVB niet klaar voor generatieve AI en is het bij de SVB ook niet toegestaan om generatieve AI te gebruiken. In juni van dit jaar vindt er een herijking van het algoritmebeleid plaats. In de tussentijd wordt verder onderzoek gedaan naar de toepassingsmogelijkheden en de risico’s van AI'', vertelt Leijdekker. Binnen de SVB is daarvoor de expertgroep Algoritmes en AI opgezet, die bestaat uit ervaringsdeskundigen op het gebied van data science en algoritme ontwikkeling. 

Experimenten en risico’s

Leijdekker: ,,Binnen de SVB is het beleid nu dat er geen AI gebruikt mag worden, omdat de risico’s nog onvoldoende bekend zijn. Er zijn een aantal veel voorkomende risico’s die we nu al zien. Datalekken richting de big tech bedrijven zijn daar een voorbeeld van. Modellen moeten leren, dus je moet als mens de input geven. Dat zou kunnen leiden tot datalekken. Een ander risico is '‘hallucineren’’: verkeerde antwoorden die worden gegeven door AI. Dat onderstreept nog eens waarom er altijd een mens tussen moet zitten om te controleren of de informatie die wordt (in)gegeven, klopt.''

Voordelen voor burgers

,,Transparantie is een belangrijk voordeel van het algoritme register. Burgers hebben inzicht in onze algoritmes en op welke manier algoritmes worden gebruikt: dit hebben we gepubliceerd op onze website. Daarnaast leggen we onze algoritmes vast in het landelijk algoritme register. We leggen vanuit de wetgeving goed uit wat we uiteindelijk allemaal doen als publieke dienstverlener'', zegt Leijdekker. Bovendien betrekt de SVB regelmatig haar burgerpanels bij de ontwikkeling van verbetervoorstellen.  
 
Daarnaast kan de SVB naar de burger toe meer als één overheid gaan fungeren. Door gezamenlijk met andere uitvoeringsorganisaties dezelfde algoritmes en regels ter hanteren en ook haar eigen informatievoorziening daarop af te stemmen. Daarmee worden burgers ontzorgd, want ze hoeven minder zelf uit te zoeken over waar ze recht op hebben of wat verschillende organisaties van ze vragen.  
 
,,Wat ook gaat meehelpen, is dat je impact gaat bepalen voor de politiek. Want je kunt na een impactanalyse de uitvoerbaarheid van wetten en regels aantonen en laten zien waar vereenvoudigd kan worden. Ook de impact in de keten kan bepaald worden, zodat bij het maken van een wet rondom AI al rekening gehouden kan worden met de uitvoerbaarheid, de keteneffecten en gevolgen voor burgers'', vervolgt Van Nes. 

AI op een veilige manier inzetten voor een toekomstbestendige dienstverlening

Dat het gebruik van AI in de toekomst zal toenemen, is zeer waarschijnlijk. Dat betekent dat er in de toekomst steeds meer met geavanceerde en zelflerende algoritmes wordt gewerkt. Daarbij moet de privacy van burgers goed geborgd blijven. Bij de SVB zal AI mogelijk slechts ondersteunend kunnen worden ingezet - én mag AI niet zelfstandig besluiten nemen. Om te borgen dat algoritmes en AI betrouwbare resultaten opleveren, zullen er dus aanvullende maatregelen genomen moeten worden. Het is o.a. belangrijk dat daarbij continu de resultaten van AI gemonitord blijven worden.  
 
Leijdekker ziet in de toekomst mogelijk een rol weggelegd voor AI bij de opleiding van nieuwe medewerkers. ,,De opleidingstijd van nieuwe medewerkers in de uitvoering zou met een kwart ingekort kunnen worden. Daardoor krijgen ze meer tijd voor praktijkwerkzaamheden, waardoor ze eerder inzetbaar zijn en goed ondersteund kunnen worden met AI.''  
 
Of en tot in hoeverre AI ingezet zal worden bij de SVB, wordt momenteel nog onderzocht.