“Het is een emotionele beslissing, geen rationele”

Afgelopen maart kwamen de eerste Oekraïense vluchtelingen aan in Nederland. Als reactie begonnen veel mensen inzamelacties voor kleding, sanitaire spullen, dekens of bijvoorbeeld medicijnen. Maar sommigen wilden meer doen en openden hun deuren. Zoals Joop 80 jaar en AOW’er. Toen hij op televisie de veldbedjes zag, honderden in rijen opgesteld, wist hij het zeker: ik moet iets doen. Nu wonen Svitlana en haar kinderen al ruim zeven maanden bij hem in huis. Joop maakt gebruik van de tijdelijke uitzondering op de AOW regeling.

Diner en tour

De ochtend na het zien van de veldbedjes, is Joop op pad gegaan. “Ik wist niet zo goed waar ik moest beginnen. Ik wist dat er vluchtelingen werden opgevangen in de Rai, dus ik ben er maar gewoon naartoe gegaan”, vertelt Joop en hij lacht. Joop heeft een zorgzaam karakter, hij is heel zijn leven arts geweest. Toch bleek ter plekke iemand onderdak bieden niet mogelijk: “Procedures zaten in de weg om snel te kunnen helpen. Thuis heb ik mij ingeschreven bij verschillende instanties, maar dat duurde allemaal enorm lang. Uiteindelijk kwam ik online de mogelijkheid tegen om Oekraïners uit te nodigen om samen te eten, bij Stichting Eet Mee.” 

Binnen twee weken kreeg hij een gezin op bezoek. Het ging om een moeder met dochter van 14 en zoon van 12. Joop heeft een kleindochter die ook 15 jaar is. Het leek hem gezellig voor de kinderen dat er ook een leeftijdsgenootje was. Met zijn schoondochter en kleindochter erbij, hebben zij gezamenlijk gegeten. “Het leken lieve mensen die het zwaar te verduren hebben gehad. Dus toen Svitlana vertelde dat ze binnen 1,5 week weg moesten uit de woning waar zij op dat moment verbleven, wilde ik ze de mogelijkheid bieden om hier bij mij te verblijven. Maar dat is best een heftige vraag om zomaar aan tafel te stellen.”  

Om ervoor te zorgen dat Svitlana gemakkelijk ‘nee’ kon zeggen wanneer ze hier geen belangstelling voor had, zette Joop zijn schoondochter in om het bij haar te peilen. Maar Svitlana was wel degelijk geïnteresseerd. En zo werd het diner uiteindelijk ook een tour van het huis van Joop. “Anderhalve week later ben ik ze gaan ophalen. Maar de officiële opvangprocedures hebben uiteindelijk nog wel maanden geduurd. En dat in oorlogstijd!”

Oorlog in huis

Joop is in West-Friesland geboren tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij vertelt: “Mijn ouders trouwden op de dag dat de oorlog begon. En eigenlijk was de oorlog altijd in huis te voelen. In die tijd waren er altijd onderduikers in onze boerderij en na de oorlog kwamen er soms kinderen tijdelijk in huis wonen.”  

Uiteindelijk heeft Joop de boerderij ingeruild voor Amsterdam waar hij samen met zijn vrouw drie kinderen kreeg en werkte in zijn huisartsenpraktijk in de Kinkerbuurt. Er was ook altijd al een connectie met Oost-Europa. “Richting mijn pensioen heb ik veel lesgegeven in landen als Roemenië, Albanië en Georgië over onbegrepen klachten. Dat was een mooie afsluiting van mijn carrière. Ik had een heel boeiend vak en heb met veel plezier gewerkt.”  

Na 53 jaar getrouwd te zijn, moest Joop twee jaar geleden afscheid nemen van zijn vrouw. In zijn huis zie je nog altijd haar schilderijen pronken van hen, samen met hun kinderen. Hij wijst er een aan op de muur: “Op dat schilderij heeft ze mij met een medaille geschilderd. Ze zei: je wilt altijd graag gezien worden en voornaam zijn, dus ik schilder je een medaille om!” 

Aanwaaicontact

“Svitlana’s tienerdochter, Svitlana, vroeg toen zij net bij mij waren ingetrokken: ‘What are the rules here?’ Ze is lekker bijdehand. Toen antwoordde ik: ‘We’ll see.’ Veel regels maken het leven saaier.” Hij lacht. Het past bij Joop. Zoals hij zelf aangeeft, heeft hij een ‘licht provocatief karakter’. Een eigenschap dat hem tijdens het proces hielp: “We kregen wat gedoe toen zij al 6 maanden bij mij woonden. Ik ben een man alleen en dat paste volgens het matchingssysteem niet met een moeder en kinderen samen in één huis. Onveilig durfde ze niet te zeggen. Dat deed me zeer, het voelde beledigend en discriminerend. Ze woonden hier al een hele tijd – kom dan even langs, vraag het aan ze. Ik miste hier enorm het persoonlijke contact.” Omdat Svitlana en Joop het niet accepteerden, wilden ze een klacht indienen of in beroep gaan tegen de beslissing. Svitlana was voorheen procureur en advocaat, dus ze hebben veel aan elkaar gehad. “Uiteindelijk hebben ze voor ons een uitzondering gemaakt, dat noemen ze een ‘aanwaaicontact’. Laatst is er iemand langsgeweest voor de officiële intake. Ik vind het toch wel heel belangrijk dat ik nu door de instanties gesteund word. Wanneer het nodig is kunnen zij helpen, denk aan vragen of in de toekomst met het vinden van een andere woning.” 
 
Nu wonen ze heel fijn als een soort driegeneratiegezin en een kat genaamd Poes. Ze hebben het goed samen en hebben steun aan elkaar wanneer er persoonlijk nieuws uit Oekraïne komt. Uiteindelijk heeft Joop toch nog één regel geïntroduceerd: “Zij eten wat vroeger in de middag en niet zo vaak samen. Dus nu eten we minimaal eens per week met z’n vieren samen.”  

Muziek in huis

“Wanneer je zo’n beslissing maakt en mensen in huis neemt, moet je niet te veel nadenken. Het is een emotionele beslissing, geen rationele.” Joop geeft aan dat - wanneer je erover na gaat denken - er genoeg redenen zijn om het niet te doen. “Misschien vind ik zaken als privacy makkelijker dan de meeste mensen.” Maar, hij geeft aan dat wanneer je het doet, je er veel voor terug krijgt: “Er is leven en reuring in huis. Ik leer van hen over cultuur, we dansen af en toe en zingen samen tijdens het spelen op de gitaar. Dat kunnen ze trouwens alle drie! Svitlana en ik nodigen ook wel eens vrienden uit, dan maken we er echt een feestje van met veel eten op tafel. Daar geniet ik ontzettend van. En, bij de afwas moet ik de keuken uit!”  
 
Hij lacht en vervolgt: “Soms is het best intiem, je hebt een gezin in huis. Je ziet hoe ze met elkaar omgaan, keuzes die gemaakt worden, interactie... ik vind het heel boeiend om te zien.” Er zijn ook gesprekken over de toekomst: “Ik ga hen niet voor de rest van mijn leven onderdak kunnen bieden. Dat soort gesprekken zijn wat moeilijker maar moeten ook gevoerd worden.” 

Samenwonen met AOW

Wanneer je als AOW’er samenwoont met een partner of anderen in huis, kun je gekort worden op je AOW. Er is door de overheid gezamenlijk besloten dat er voor het in huis nemen van Oekraïense vluchtelingen een tijdelijke uitzondering wordt gemaakt. Bij de SVB geldt deze uitzondering voor bijvoorbeeld AOW, Anw en AIO. Zo heb je, wanneer je onderdak biedt, geen nadelige gevolgen. Toch ontving Joop een brief van de SVB.  
 
“Ik had het gezin aangemeld bij de gemeenteadministratie. En toen ontving ik twee maanden later een brief van de SVB dat ik waarschijnlijk niet meer in aanmerking kwam voor een deel van mijn AOW. Ik schrok hier natuurlijk van. Een financiële straf op mijn genereus gebaar is te zot voor woorden? Er is een oorlog gaande en je ziet aan de namen en adressen dat het waarschijnlijk vluchtelingen zijn: bel dan even. Als reactie hierop heb ik een brief teruggeschreven en vrij snel hoorde ik toen dat het niet voor mij gold.” Omdat het om een tijdelijke regeling gaat, en ondanks zorgvuldigheid van de SVB, is het lastig om in specifieke gevallen brieven te voorkomen. De SVB heeft dit gesignaleerd en heeft de fout meteen hersteld.  
 
Joop ziet er de humor wel van in: “Grappig genoeg heeft het regelen met instanties en overheid mij meer stress opgeleverd dan het samenwonen met Svitlana en haar kinderen.” 

Ruimte

Om je deuren echt open te zetten heb je ruimte nodig. Ruimte in je huis en hoofd, maar ook ruimte in je hart. EW magazine heeft gastgezinnen uitgeroepen tot ‘Nederlander van het jaar 2022’. Zonder aarzelen zijn veel Oekraïners opvang aangeboden, enorm gastvrij en hartelijk. Deze prestatie verdient dan ook alle eer.  
 
Svitlana wil mij op het hart drukken voor ik vertrek: Joop is voor haar een grote hulp geweest. Hoewel ze er breed bij lacht, zie je in haar ogen dat ze het meent. Het zijn mensen zoals Joop die zorgen voor een lichtpuntje in deze tijden. Jouw vrouw had het jaren geleden dus al goed geschilderd: je verdient die medaille, Joop.  
 
Nederland heeft eind december 2022 bijna 70.000 beschikbare bedden in de noodopvang. Er zijn ruim 86.000 geregistreerde vluchtelingen in Nederland. Een deel woont op zichzelf en een deel woont in bij gastgezinnen in, zoals bij Joop.